( خوای گەورە لە هیچ شوێنێك جێگیر نیە )

• بسم الله الرحمن الرحيم

www.madinaa.comله م سا يته وه ركييرا وه

م.عبدالله عبدالعزیز هەرتەلی

ئیمامی (الطَحاوی) ئەفەرموێ‌: (وَهُوَ مُستَغْنٍ عَنِ الْعَرْشِ) خوا پێویستی

بە (عَرْش) نیە. مەبەستی ئەوەیە (أهل السّنّە والْجَماعە) چینی (سَلَف)‌و (خَلَف) یەكدەنگن

كە خوای گەورە نە لە سەر (عَرْش)‌و نە لە هیچ شوێنێكیتر جێگیرو نیشتەجێ‌ نیە.

ئیمامی علی( رضى الله عنة ) ئەفەرموێ‌ [إِنَّ الَّذِى أَيَّنَ الأَيْنَ، لاَ يُقالُ لَهُ: أَيْنَ؟] ئەو خوایەی شوێنی كردۆتە شوێن، پرسیاری شوێن=(لە كوێ‌یە)ی بۆ ناگوترێ‌.

واتە: چونكە خوای گەورە لە (أَزَل)دا تەنها بەخۆی هەبو، شوێنی نەبو، كەواتە: لە دوای دروستكردنی شوێنیش پێویستی بە شوێن نیەو نابێ‌ لە سیفەتە (أَزَلِيە)كەی خۆی بگۆڕێ‌.

بروانە (اَلكَوْكَبُ الأَزْهَر شَرْح الفِقْه الأَكْبَر، للإِمام الشافِعِى) ل67،69

ئیمام (إبنْ حَجَر العَسْقَلانِی) لە (إِبْن بَطال) ئەگێڕێتەوە: خوای گەورە (جِسْم) لاشە نیە، كەوابوو: پێویستی بە شوێن نیە: تێ‌یدا جێگیر بێ‌، بێگومان خوا لە (أَزَل)دا هەبوو، شوێنیشی نەبو. (فتح الباری) ل512 ب13.

: ئەو باوەڕەى: كە دەڵێن: خوا لە سەر (عَرْش) جێگیرە. لە جولەكە وەرگیراوە، هەروەك (إٍبنْ حَجَر العَسْقَلانِی) ئەفەرموێ‌: جولەكە (مُشَبِّهە)نەو باوەڕیان بە (تَجْسِیم) هەیەو باوەڕیان وایە: خوا لاشەیەو ئەندامی هەنە، (مُشَبِّهَە) توندڕەوەكانی ئەم ئوممەتەش ئەو باوەڕەیان هەیە. بڕوانە (فتح الباری شرح البخاری) ل490‌و491 ب13.

هەروەها زانایانی (تَفسیر) دەفەرموون: [جولەكە دەڵێن: خوا لە ڕۆژی یەك شەممە دەستی بە دروستكردنی ئاسمان‌و زەمین كردو لە ڕۆژی هەینیدا تەواوی كردن، ئینجا لە ڕۆژی شەممەدا حەساوەو لە سەر (عَرْش) پاڵی داوە].

ئینجا خوای گەورە ڕەددی جولەكەكانی داوەتەوەو ئەم ئایەتەی ناردۆتە خوارەوە: [وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَوَاتِ وَالأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِى سِتَّةِ أَيَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِنْ لُغُوبٍ] ق:38 واتا : : ئاسمانەكان‌و زەمین‌و ئەوەی نێوانیان ئێمە لە شەش ڕۆژدا دروستمان كردن‌و هیچ ماندووبوونیشمان نەگەیشتێ‌. بڕوانە (تَفْسِیر رُوح المَعانِی) ل192 ب26 و(التَفْسِیر الكَبِیر) ل184 ب28.

خوای گەورە ئەفەرموێ‌ [قُلْ اللهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ] الرعد:16 واتا :خوا دروستكەری هەموو شتێكە. [خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضَ] الأنعام:1 واتا : خوا ئاسمانەكان‌و زەمینی دروست كردوە

پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) ده‌فه‌رموی :[كانَ اللهُ وَلَمْ يَكُن شَيْءٌ غَيْرُهُ] رواه البخاري فى بدإ الخلق واتا :خوا لە (أَزَل)دا هەبو، جگە لە خۆی هیچ شتێكی تر نەبو.

هه‌روه‌ها ئه‌فه‌رموی: [ثُمَّ خَلَقَ عَرْشَهُ عَلَى الْماءِ] رواه أحمد والترمذي بسند حسن، ئينجا خوا (عَرْش)ى خۆی له‌ سه‌ر ئاو دروست كرد.

لەم ئایەت‌و حەدیسانەدا بۆمان ئاشكرا بوو: لە (أَزَل)دا تەنها هەر خوا هەبو، واتە:

نە (عَرْش)‌و نە ئاسمان‌و نە زەمین‌و نە هیچ شتێكیتر نەبو، تا بڵێین: خوا لە سەری جێگیر بوو، یان تێ‌یدا نیشتەجێ‌ بوو، شتێكی ئاشكراشە: واجبە خوا بە زات‌و سیفەتەوە (أَزَلی)‌و (أَبَدِی) بێ‌، جا ئەگەر لە دوای دروستكردنی ئەم شوێنانە لە شوێنێك جێگیر بێ‌، سیفەتێكی (أَزَلی)ی نامێنی: كە (غِنَی)یە، واتە: پێویست نەبوونە. خوای گەورە ئه‌فه‌رموی: [فَإِنَّ اللهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمِين] آل عِمران:97، خوا پيويستى بة هيچ بوونه‌وه‌ریك نیه‌ ..

ئیمامی علی ئەفەرموێ‌:[كَانَ اللهُ وَلاَ مَكانَ، فَهُوَ عَلَى ماَ كانَ قَبْلَ خَلْقِ الْمَكانِ لَمْ يَتَغَيَّر عَمَّا كانَ] نقله النسفی فی تفسیر سورە (طه) الایە: 5، واتە: خوای گەورە لە (أَزَل)دا هەبو، هیچ شوێنی نەبو، ئێستاش هەر لە سەر سیفەتەكەی خۆیەتی-كە لە پێش دروستكردنی شوێندا هەیبو- خوای گەورە لە سیفەتی (أَزَلِيە)ی خۆی نەگۆڕاوە، تا بڵێین: ئێستا شوێنی هەیە!. بڕوانە (مَداڕكُ التَّنْزِیل) ل48 ب3.

(عَبدْالرحیم)ی مەولەوی، دەربارەی (أَزَلِيە)ی خوای گەورە ئەفەرموێ‌:

(وَكانَ آنُ كانَ كانَ لَيْسا ثَوَى بِحَيْثُ لَيْسَ حَيْثُ أَيْسا)

خوا لە (أَزَل)دا هەبو، كاتی (بوو) نەبو-چونكە هیچ شتێك نەبو- هەبوونی خوا بە زاتی خۆیەوە ڕاوەستاوە، بە شێوەیەكی وەها: چۆنیەتی نیە. (شَرْح الْفَضیلە) ل15.

پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) ده‌فه‌رموی :[إِهْتَزَّ عَرْشُ الرَّحْمَنِ لِمَوْتِ سَعْدِ بنِ مُعاذٍ] رواه البخاري ومسلم، واتا : (عَرْش)ی خوا هاتە هەژان لە بەر مردنی سەعدی كوڕی موعاز. جا ئەگەر خوای گەورە لە سەر (عَرْش) بێ‌، ئەویش لەگەڵ هەژانی (عَرْش) ئەهەژێتەوە، ئاشكراشە: هەژان بۆ خوا، كەمی‌و ناتەواوییە، خوای گەورەش پاكە لە هەموو كەمی‌و ناتەواوییەك، كەوابوو: ئەم سیفەتە ناتەواوە بۆ خوا بە كار نایێ‌و ئەڵێین: خوا لە سەر (عَرْش) جێگیر نیە، هەروەكو پێش دروستكردنی (عَرْش) لە هیچ شوێنێك جێگیر نەبو، چونكە شوێن نەبو.

، جا ئەگەر بێت‌و بڵێین: خوا لە سەر (عَرْش) جێگیرە. ئەبێ‌ بۆمان دروست بێ‌ بڵێین: خوا لە سەر ئاوە و خوا لە سەر شانی هەشت (مَلائِكَە)یە. ئەوەش زۆر دژایەتی لەگەڵ گەورەیی خوا هەیە: كە (هەڵگیراوی هەڵگیراوێكیتر بێ‌)؟ چونكە

هەموو هەڵگیراوێك پێویستی بە هەڵگرێك هەیە، بەڵام خوای گەورە پێویستی بە هیچ دروستكراوێكی خۆی نیە، چونكە خودا لە (أَزَل)دا هەبو، نە (عَرْش) هەبو، نە ئاو هەبو، نە (مَلاِئِكَە) هەبو…هتد، كەوابوو: هەروەكو لە (أَزَل)دا-پێش دروستكردنی (عَرْش)-

لە هیچ شوێنێك نەبو، ئێستاش لە دوای دروستكردنی (عَرْش) لە (أَزَلِێە)ی خۆی نەگۆڕاوەو نە لە سەر (عَرْش)‌و نە لە شوێنێكیتر نیشتەجێ‌ نیە.

ئه‌گه‌ر بلئ ی به‌لگه‌ی ئایه‌تی [اَلرَّحْمَنُ عَلَىالْعَرْشِ اسْتَوَى] ده‌لیم خوا له‌سه‌ر عه‌رشه‌

ئه‌وا له‌وه‌لام دا ده‌لیم : (إِسْتَوَى) سیفەتێكی زاتی خوایە. (فتح الباری شرح البخاری) ل500 ب13

هەروەها (إِبن كَثیر) لە تەفسیری [اَلرَّحْمَنُ عَلَىالْعَرْشِ اسْتَوَى] ئەفەرموێ‌: لێرەدا ئێمە ڕاڕەوی (السَّلف الصَّالح) ئەگرینە بەر: وەكو ئیمام (مالك)‌و (الأوزاعی)‌و (الثوری)‌و (الشافعی)‌و (أحمد)‌و (إسحق بن راهَۆیه)‌و چەندانیتریش لە پێشەوایانی موسوڵمانان لە كۆن‌و تازە، كە ئەڵێن: بەو جۆرەی هاتوە ئەیخوێنینەوە، بە بێ‌چۆنیەتی‌و وێچواندن‌و لەكارخستن، هەروەها واتەی ئاشكرای بۆ خوا بە كار نایێ‌، چونكە هیچ شتێك وەكو خوا نیە. (تَفْسِیر إبن كثیر) ل220 ب2.

هەروەها قازی (البَیْضاوی) ئەفەرموێ‌: (إِسْتَواء) لە لای ئێمەى-(أهل السّنّە)- سیفەتێكی خوایە بە بێ‌چۆنیەتی. (أنوار التَّنْزِیل) ل208 بهامش المصحف. بەڵگە لە سەر فەرموودەكانی (إِبن حَجَر)‌و (إِبن كَپثیر)‌و (البَیْضاوِی) ئەمەیە:

ئیمامی (علی)‌و (أُم سَلمَە)‌و (رَبِیعَە)‌و (مالك) فەرموویانە :[اَلإِسْتِواءُ مَعْلُومٌ وَالْكَيْفُ مَجْهُولٌ وَالإِيمانُ بِهِ واجِبٌ وَالسُّؤالُ عَنْهُ بِدْعَةٌ] أخرَجَهُ اللالكائى والنسفي واتە: زاندراوە: (إِسْتَواء) سیفەتێكی خوایە، بەڵام چۆنیەتی نەزاندراوەو واجبە ئیمانمان پێ‌ی هەبێ‌، پرسیاركردن لە چۆنیەتی (إِسْتَواء) بیدعەیە. بڕوانە (فتح الباری) ل501 ب13‌و (الإِتقان) ل6 ب2‌و (مَداڕك التَّنْزِیل) ل48 ب3.

وه‌ خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموی :( هُوَ الَّذِي أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ ) ال عمران ( 7)

واتا: ( ئه‌و خوایه‌ زاتیكه‌ كه‌ قورئانی بۆ سه‌ر تۆ ئه‌ی محمد ( صلی الله علیه‌ و سلم ) نارده‌ خواره‌وه‌ به‌شیك له‌ ئایه‌ته‌كانی دامه‌زراوه‌ و پایه‌دار و روون و ئاشكران ئه‌وانه‌ بنچینه‌و بناغه‌ی قورئانه‌كه‌ن و هه‌ندیكی تریشی واتای جۆراو جۆر هه‌لده‌گرن و به‌ ئاسانی نازانریت جا ئه‌وانه‌ی كه‌ له‌دلیان لاری و لادان هه‌یه‌ حه‌ز له‌ حه‌ق و راستی ناكه‌ن ، ئه‌وانه‌ شوینی ئه‌و ئایه‌ت ده‌كه‌ون و مانای جۆراو جۆر فراوانیان هه‌یه‌ بۆ ئه‌وی فیتنه‌و ئاشوب و ناكۆكی و دووبه‌ره‌كی دروست بكه‌ن ، یان بۆ ئه‌وی لیكدانه‌وه‌ی هه‌له‌ی بۆ هه‌لبه‌ستن ، له‌ حاله‌تیكدا كه‌ لیكدانه‌وه‌ی ئه‌و جۆره‌ ئایه‌تانه‌ هه‌ر خوا خۆی به‌ ته‌واوی ده‌یزانیت ، جا ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌له‌ زانستدا رۆچوون ده‌لین : ئیمه‌ باوه‌ری دامه‌زراومان به‌رهه‌ر هه‌موو ئایه‌ته‌كان هه‌یه‌ كه‌ له‌لان په‌روه‌ردگارمانه‌وه‌یه‌ و فه‌رمایشی ئه‌وه‌ له‌ راستیدا بیجگه‌ له‌ خاوه‌ن بیرو ژیره‌كان یاده‌وه‌ری وه‌رناگرن و بیناكه‌نه‌وه‌ له‌م قورئانه‌ )

كه‌واته‌: (إِسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ) به‌ (مُتَشابِهاتُ القُرْآن) داندراوه‌-هه‌روه‌ك ئيمامي (شافعى) فه‌رموويه‌تی- كه‌وابوو: هه‌ر خوا ئه‌زانئ : مه‌بةستى چیه‌، لیكۆڵینەوەو بە بەڵگە هێنانەوەی(إِسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ)، پیشه‌ی (أَهْل البِدْعَة)يه‌. بۆ دلنيايى بروانه‌

(الكَوكَب الأزهر شرح الفقه الأكبر للإِمام الشافعِى) ل68.

پێغەمبەر( صلی الله علیە وسلم ) ئەفەرموێ‌: [كَانَ اللهُ وَلَمْ يَكُنْ شَيْءٌ غَيْرُهُ] رواهُ البخاري، واتا : خوا لە (أَزَل)دا هەبو، جگە لەوی هیچ شتێكیتر نەبو.

قازی (البَیْضاوی) لە تەفسیری ئەم ئایەتەو ئایەتی [ثُمَّ اسْتَوی عَلی الْعَرْشِ] ئەفەرموێ‌: بڕیارو فەرمانی خوا لە (عَرْش) دێنە خوارەوە. (أنوار التنزیل) ل208‌و 272 بهامش المصحف. واته‌: (عَرْش) مەڵبەندی دەرچوونی بڕیاردانی كاروباری بوونەوەرە، چونكە خوای گەورە هەر لە دوای [ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ] ئەفەرموێ‌: [يُدَبِّرُ الأَمْرَ] يونس:3، خوا كاروباری بوونەوەر ڕێك ئەخا. كةواتة: (عَرْش) باره‌گای زاتی خوا نيه‌